Skip to main content

DEPRESJA
w tym depresja lekooporna
objawy, metody leczenia,
przezczaszkowa stymulacja magnetyczna - TMS
esketamina donosowa (Spravato®) i ketamina dożylna

Kod ICD-11: 6A70

Nazwa zwyczajowa: depresja (w tym depresja lekooporna)

Nazwa jednostki ICD-11 PL: pojedynczy epizod zaburzenia depresyjnego

Nazwa jednostki ICD-11 EN: single episode depressive disorder

Depresja jest powszechnie występującym i poważnym zaburzeniem nastroju, które negatywnie wpływa na samopoczucie, sposób myślenia oraz zachowania. Objawia się przewlekłym uczuciem smutku oraz utratą zainteresowań czynnościami, które kiedyś sprawiały przyjemność. Może ona prowadzić do różnych problemów emocjonalnych i fizycznych, obniżając zdolność do wykonywania pracy i satysfakcjonującego funkcjonowania w codziennym życiu. Osoby dotknięte depresją często napotykają trudności w wykonywaniu codziennych obowiązków, czasami dochodząc do przekonania, że „życie nie ma sensu". Depresja wykracza poza zwykłe uczucie smutku, nie jest oznaką słabości ani stanem, z którego można się wydostać, ignorując go lub próbując przeczekać.

Leczenie depresji często wymaga czasu, jednak istnieje wiele powodów do optymizmu. Ponad 70% osób cierpiących na depresję doświadcza znacznej poprawy dzięki zastosowaniu konwencjonalnych metod terapeutycznych, w tym leczenia farmakologicznego oraz psychoterapii. Dla osób z tzw. depresją lekooporną dostępne są innowacyjne i skuteczne opcje leczenia, w tym przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS) oraz leczenie z wykorzystaniem esketaminy donosowej lub ketaminy podawanej dożylnie.

Ocenia się, że depresja dotyka jedną na piętnaście osób dorosłych w ciągu roku, a jedna na sześć osób doświadczy jej w pewnym momencie swojego życia. W Polsce z depresją zmaga się 1,5 miliona osób. Choroba ta może pojawić się w każdym wieku, jednak najczęściej pierwsze objawy występują w okresie od późnego wieku nastoletniego do połowy lat dwudziestych. Kobiety są bardziej narażone na depresję niż mężczyźni, przy czym szacuje się, że jedna trzecia z nich przeżyje epizod dużej depresji w swoim życiu. W rodzinach, w których depresja dotknęła krewnych pierwszego stopnia, obserwuje się wysoki stopień dziedziczności.

Aby można było postawić rozpoznanie depresji, objawy muszą trwać co najmniej dwa tygodnie i muszą stanowić wyraźną zmianę w dotychczasowym poziomie funkcjonowania. Konieczne jest również wykluczenie chorób somatycznych takich jak np. zaburzenia hormonalne, cukrzyca czy niedobory witamin, które mogą naśladować albo pogłębiać objawy depresji.

Depresja jest jednym z najbardziej uleczalnych zaburzeń psychicznych. Większość osób zmagających się z depresją pozytywnie odpowiada na leczenie, a niemal wszyscy pacjenci doświadczają ulgi w objawach. Na uwagę zasługują także innowacyjne metody leczenia skierowane do osób z depresją lekooporną, czyli takich, u których standardowe metody nie przyniosły spodziewanych rezultatów. Wśród nich wymienia się przezczaszkową stymulację magnetyczną (TMS) oraz leczenie z użyciem esketaminy donosowej lub ketaminy podawanej dożylnie.

NOWOŚĆ - protokół TMS SAINT: ~80% remisji w depresji lekoopornej | 5 kolejnych dni | 10 sesji dziennie. We wrześniu 2022 roku FDA zatwierdziła nowy, przyspieszony i ulepszony protokół TMS do leczenia depresji lekoopornej. Z radością informujemy, że jest on już dostępny dla naszych pacjentów.

OBJAWY DEPRESJI

  • Obniżenie nastroju

    Poczucie bycia smutnym, drażliwym lub pustym wewnętrznie.
  • Utrata zainteresowań

    Zmniejszone odczuwane przyjemności przy wykonywaniu czynności, które dotychczas sprawiały radość. Może to dotyczyć np. wyjść ze znajomymi, hobby, czy słuchania ulubionej muzyki.
  • Zaburzenia snu

    Trudności w zasypianiu, wybudzaniu się, częstym spaniem w ciągu dnia i zwiększonym zapotrzebowaniem na sen. Charakterystycznym objawem jest również budzenie się na dłuższy czas przed budzikiem.
  • Zaburzenia funkcji poznawczych

    Mogą pojawić się trudności w utrzymaniu koncentracji, uwagi, pamięci, możliwości uczenia się, zapamiętywania nowych informacji.
  • Pesymistyczne wydzenie przyszłości

    Osoba zaczyna czuć, że sytuacja w której się znajduje nie poprawi się, nawet gdy jest to wprost sprzeczne z faktami.
  • Zmiany apetytu

    Pojawiają się zmiany apetytu. Osoba może mieć zmniejszony lub zwiększony apetyt, w stosunku do apetytu przed wystąpieniem epizodu.
  • Obniżenie poczucia własnej wartości

    Obniżenie poczucia własnej wartości oraz tendencja do obwiniania się o "wywołanie" choroby, lub przyczynienie się do jej pojawienia się.
  • Myśli samobójcze

    Mogą pojawić się fantazje lub myśli samobójcze. (W razie ich wystąpienia należy zgłosić się do najbliższego SOR lub wezwać Pogotowie)

METODY LECZENIA DEPRESJI

LECZENIE PSYCHIATRYCZNE (FARMAKOTERAPIA)

Podstawową metodą leczenia depresji jest farmakoterapia oparta o leki przeciwdepresyjne. Mogą one przynieść pewną poprawę w ciągu pierwszego tygodnia lub dwóch tygodni stosowania, ale pełne korzyści mogą być widoczne dopiero po dwóch lub trzech miesiącach. Jeśli po kilku tygodniach pacjent nie odczuwa poprawy lub jest ona niewielka, lekarz psychiatra może zmienić dawkę leku, dodać inny lek albo zastąpić go innym. Najczęściej należy kontynuować przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych przez minimum sześć miesięcy od czasu ustąpienia objawów (nie rozpoczęcia leczenia). W niektórych sytuacjach leczenie podtrzymujące może zostać wydłużone w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia epizodów w przyszłości. Leki przeciwdepresyjne nie są środkami uspokajającymi ani nasennymi i nie wywołują one uzależnienia.

LECZENIE PSYCHOLOGICZNE

Leczenie psychologiczne jest niekiedy stosowane samodzielnie w leczeniu łagodnej depresji, jednak w przypadku epizodu umiarkowanego lub ciężkiego powinno być stosowane razem z lekami przeciwdepresyjnymi. Elementy terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) są formą terapii skoncentrowaną na rozwiązywaniu problemów w teraźniejszości. Pomaga ona rozpoznać zniekształcone czy negatywne schematy myślenia w celu ich zmiany na bardziej pozytywne. W zależności od nasilenia depresji leczenie może trwać kilka tygodni lub dłużej, jednak w wielu przypadkach znaczną poprawę można uzyskać już po 10-15 sesjach.

PRZEZCZASZKOWA STYMULACJA MAGNETYCZNA - TMS

Przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS) to metoda, która dostarcza do mózgu skoncentrowane bodźce w postaci pola magnetycznego, które jeśli są powtarzane (repetitiveTMS - rTMS), mogą prowadzić do zmian biologicznych w mózgu, leżących u podstaw skuteczności leczenia. Wskazaniami do leczenia depresji z wykorzystaniem przezczaszkowej stymulacji magnetycznej TMS (ang. transcranial magnetic stimulation) są jej szczególne postacie, tj. depresja lekooporna, depresja u pacjentów, u których leki przeciwdepresyjne dają tylko niewielką poprawę i depresja u pacjentów nietolerujących działań ubocznych leków.

WSKAZANIA
  • Depresja lekooporna
  • Depresja u pacjentów nietolerujących działań ubocznych leków
  • Depresja u pacjentów, u których leki przeciwdepresyjne dają tylko niewielką poprawę

LECZENIE Z WYKORZYSTANIEM ESKETAMINY DONOSOWEJ (SPRAVATO®)

Esketamina donosowa (Spravato® - lek zawierający esketaminę, zarejestrowany do leczenia depresji lekoopornej) będąca S-enancjomerem ketaminy, stanowi jedną z dwóch form izomerycznych tego związku. Działanie przeciwdepresyjne esketaminy polega na odmiennym mechanizmie niż w przypadku innych leków. Konwencjonalne leki przeciwdepresyjne zwiększają poziom naturalnie występujących substancji chemicznych, takich jak serotonina, noradrenalina i dopamina. Te substancje chemiczne są przekaźnikami, które są odpowiedzialne za transmisję sygnałów między komórkami mózgu. Większa ilość tych neuroprzekaźników umożliwia lepszą komunikację między komórkami mózgowymi i pozytywnie wpływa na regulację nastroju i emocji.

Esketamina, w przeciwieństwie do typowo stosowanych leków przeciwdepresyjnych, zwiększa poziom glutaminianu, najbardziej rozpowszechnionego przekaźnika chemicznego w mózgu, przez co ma wpływ na większą liczbę komórek nerwowych w tym samym czasie.

WSKAZANIA
  • Depresja lekooporna
  • Depresja wymagająca natychmiastowego leczenia

LECZENIE Z WYKORZYSTANIEM KETAMINY DOŻYLNEJ (WLEWY)

Ketamina dożylna, będąc lekiem stosowanym w leczeniu depresji lekoopornej, dzieli swój chemiczny rodowód z esketaminą. Ketamina jest racemiczną mieszaniną dwóch enancjomerów, z których esketamina (S-enancjomer) jest jednym z nich. Działając na receptor glutaminergiczny NMDA, podobnie jak esketamina, ketamina dożylna różni się od niej formą podania i profilem efektów. Podawana dożylnie, może przynosić szybką ulgę w objawach depresji, często już w krótkim czasie po podaniu.

Terapia ketaminą dożylną oferuje alternatywę dla osób, które nie reagują na konwencjonalne leki przeciwdepresyjne, wykorzystując mechanizm działania podobny do esketaminy, ale z różnymi właściwościami farmakologicznymi.

WSKAZANIA
  • Depresja lekooporna
  • Depresja wymagająca natychmiastowego leczenia

SZCZEGÓLNE POSTACI DEPRESJI

DEPRESJA LEKOOPORNA

Depresja lekooporna (treatment-resistant depression - TRD) nie została wydzielona jako oddzielna jednostka nozologiczna. W świetle aktualnych klasyfikacji bardziej należy ją rozumieć opisowo, jako depresję u konkretnego człowieka, w której leczeniu nie pomagają leki. Istnieją jednak badania prezentujące nieco odmienne wnioski. 1

Lekooporność jest definiowana jako brak remisji lub co najmniej 50% poprawy po terapii dwoma kolejnymi lekami przeciwdepresyjnymi należącymi do różnych grup, stosowanymi we właściwej dawce i przez odpowiednio długi czas. Lekooporność występuje u około 30% pacjentów poprawnie leczonych lekami przeciwdepresyjnymi.

METODY LECZENIA

DEPRESJA U PACJENTÓW, U KTÓRYCH LEKI PRZECIWDEPRESYJNE DAJĄ TYLKO NIEWIELKĄ POPRAWĘ

Zdarzają się sytuacje, w których prawidłowo zastosowane leki przeciwdepresyjne przynoszą jedynie poprawę, a nie całkowite ustąpienie objawów. W takich sytuacjach należy rozważyć skorzystanie z innych metod leczenia depresji, takich jak przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS), leczenie z użyciem esketaminy donosowej lub ketaminy dożylnej.

METODY LECZENIA

DEPRESJA U PACJENTÓW NIETOLERUJĄCYCH DZIAŁAŃ UBOCZNYCH LEKÓW

Dla części osób skutki uboczne leków przeciw depresyjnych są trudne do zniesienia. Przyczyny tego faktu nie zostały jednoznacznie określone, a badania idą w kierunku indywidualnej specyfiki funkcjonowania układu nerwowego oraz mechanizmów osobowościowych. W takiej sytuacji należy rozważyć zastosowanie niefarmakologicznych metod leczenia depresji takich jak np. przezczaszkowa stymulacja magnetyczna TMS, która ma udowodnioną skuteczność w leczeniu depresji.

METODY LECZENIA

DEPRESJA WYMAGAJĄCA NATYCHMIASTOWEGO LECZENIA

Do sytuacji wymagających szybkiego zmniejszenia objawów depresyjnych należą w szczególności te, w których pacjent potwierdza obecność myśli lub zachowań samobójczych. Zgodnie ze wskazaniami rejestracyjnymi, może wtedy zostać zastosowany lek Spravato zawierający esketaminę w formie aerozolu do nosa. Alteratywnie, w takiej sytuacji można rónież rozważyć zastosowanie ketaminy podawanej dożylnie, jako metody off-label. W niektórych sytuacjach, zastosowanie esketaminy donosowej lub ketaminy dożylnej nie wyklucza konieczności hospitalizacji. Ostateczna decyzja dotycząca wyboru optymalnej formy leczenia należy do lekarza psychiatry, który podejmuje ją na podstawie całokształtu obrazu klinicznego pacjenta.

Wykorzystanie ketaminy lub esketaminy w leczeniu depresji lekoopornej, lub w depresji wymagającej szybkiej redukcji nasilenia objawów, to nowoczesne metody terapeutyczne, które mogą przynieść poprawę w ciężkiej depresji, w ciągu kilku godzin od podania leku.

METODY LECZENIA

BADANIA I PUBLIKACJE NAUKOWE

Przy zastosowaniu powtarzalnej przezczaszkowej stymulacji magnetycznej (rTMS) do stymulacji obszaru grzbietowo-bocznej kory przeczołowej (ang. dorsolateral prefrontal cortex - DLPFC), istotna klinicznie odpowiedź na leczenie występuje w ponad 50% przypadków, a w znacznej części dochodzi do całkowitego ustąpienia objawów. Badanie dotyczy osób, które nie odniosły korzyści z wcześniejszego zastosowania leczenia farakologicznego.2, 3

Badanie "Daily left prefrontal repetitive transcranial magnetic stimulation for acute treatment of medication-resistant depression" wskazuje, na skuteczność metody rTMS u chorych poniżej 65 roku życia, z organicznym poziomem oporności na leczenie, jeśli została zastosowana w roku pojawienia się aktualnego epizodu depresyjnego. 4

W 2008 roku leczenie depresji lekoopornej metodą powtarzalnej przezczaszkowej stymulacji magnetycznej (rTMS) uzyskało akredytację amerykańskiej Agencja Żywności i Leków (ang. Food and Drug Administration - FDA), popartą wynikami 2 wieloośrodkowych badań, w których wzięło w sumie 500 osób. 5, 6

Skuteczność metody rTMS została również potwierdzona w czterech następnych badaniach przeprowadzonych w latach 2014 - 2018. 7, 8, 9

1 - Is treatment-resistant depression a unique subtype of depression®
Fagiolini A, Kupfer DJ.
Biol Psychiatry. 2003 Apr 15;53(8):640-8. doi: 10.1016/s0006-3223(02)01670-0. PMID: 12706950.
2 - Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT) 2016 Clinical Guidelines for the Management of Adults with Major Depressive Disorder: Section 4. Neurostimulation Treatments
Milev RV, Giacobbe P, Kennedy SH, Blumberger DM, Daskalakis ZJ, Downar J, Modirrousta M, Patry S, Vila-Rodriguez F, Lam RW, MacQueen GM, Parikh SV, Ravindran AV.
Can J Psychiatry. 2016 Sep;61(9):561-75. doi: 10.1177/0706743716660033. Epub 2016 Aug 2. PMID: 27486154; PMCID: PMC4994792.
3 - Transcranial magnetic stimulation (TMS) for major depression: a multisite, naturalistic, observational study of acute treatment outcomes in clinical practice
Carpenter LL, Janicak PG, Aaronson ST, Boyadjis T, Brock DG, Cook IA, Dunner DL, Lanocha K, Solvason HB, Demitrack MA.
Depress Anxiety. 2012 Jul;29(7):587-96. doi: 10.1002/da.21969. Epub 2012 Jun 11. PMID: 22689344.
4 - Daily left prefrontal repetitive transcranial magnetic stimulation for acute treatment of medication-resistant depression
George MS, Post RM.
Am J Psychiatry. 2011 Apr;168(4):356-64. doi: 10.1176/appi.ajp.2010.10060864. PMID: 21474597.
5 - Efficacy and safety of transcranial magnetic stimulation in the acute treatment of major depression: a multisite randomized controlled trial
O'Reardon JP, Solvason HB, Janicak PG, Sampson S, Isenberg KE, Nahas Z, McDonald WM, Avery D, Fitzgerald PB, Loo C, Demitrack MA, George MS, Sackeim HA.
Biol Psychiatry. 2007 Dec 1;62(11):1208-16. doi: 10.1016/j.biopsych.2007.01.018. Epub 2007 Jun 14. PMID: 17573044.
6 - Daily left prefrontal transcranial magnetic stimulation therapy for major depressive disorder: a sham-controlled randomized trial.
George MS, Lisanby SH, Avery D, McDonald WM, Durkalski V, Pavlicova M, Anderson B, Nahas Z, Bulow P, Zarkowski P, Holtzheimer PE 3rd, Schwartz T, Sackeim HA.
Arch Gen Psychiatry. 2010 May;67(5):507-16. doi: 10.1001/archgenpsychiatry.2010.46. PMID: 20439832.
7 - Unilateral and bilateral MRI-targeted repetitive transcranial magnetic stimulation for treatment-resistant depression: a randomized controlled study.
Blumberger DM, Maller JJ, Thomson L, Mulsant BH, Rajji TK, Maher M, Brown PE, Downar J, Vila-Rodriguez F, Fitzgerald PB, Daskalakis ZJ.
J Psychiatry Neurosci. 2016 Jun;41(4):E58-66. doi: 10.1503/jpn.150265 PMID: 27269205; PMCID: PMC4915938.
8 - Two Versus One High-Frequency Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation Session per Day for Treatment-Resistant Depression: A Randomized Sham-Controlled Trial.
Theleritis C, Sakkas P, Paparrigopoulos T, Vitoratou S, Tzavara C, Bonaccorso S, Politis A, Soldatos CR, Psarros C.
J ECT. 2017 Sep;33(3):190-197. doi: 10.1097/YCT.0000000000000387. PMID: 28072660.
9 - Frontostriatal Connectivity Changes in Major Depressive Disorder After Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation: A Randomized Sham-Controlled Study.
Kang JI, Lee H, Jhung K, Kim KR, An SK, Yoon KJ, Kim SI, Namkoong K, Lee E.
J Clin Psychiatry. 2016 Sep;77(9):e1137-e1143. doi: 10.4088/JCP.15m10110. PMID: 27379563.